ब्रह्म हूँ मैं

ब्रह्म हूँ मै तेज हूँ ग्यान हू गुण खान हूँ

बुद्धि हूँ मै साधना प्रग्य चक्षु  कामना 

कण कण बसे उस ईश का सर्व व्यापी निर्माण हूँ  

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ ।। धृ ।।

ब्रह्म हू जल की तरह ढल जाऊ जिसमे भला 

कर दू जगमग हर जगह मै वह दिव्यांश हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ ।।१।। 

बुद्धी ग्यान ध्यान हूँ, राह अपनी खोज लू ,

नित्य आत्मोत्कर्ष का मै वही राहगार हूँ 

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ ।। २।। 

प्रग्या, मेधा, स्मृति बसे, सृजन की धारा बहें,

शोध, बोध खोजता मै आदी और अनंत हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ।। ३।। 

संग सबका साथी मै, दू लहू और स्वेद मै,

ले चलू जो शिखर तक, मै वही सुधांशू हूँ ,

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ ।। ४।। 

वंचितो को प्रेम दू  दुर्बलों को आसरा 

चाहे सबका जो भला मै वही सु-मनन हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ।। ५।। 

आंधियों को मिटाऊ हर कार्य को सम्हालू

ईश माने देश को जो मै वही आर्यांश हूँ

 ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ।। ६।। 

शांती का है रस्ता मेरा अनुशासन और परंपरा 

संस्कृती को सिमेटा मै वही संस्कार हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ।। ७।। 

तत्व हू अमीट हूूँ ध्येय हूँ आत्मभान हूँ

ध्रुव जैसा अटल निश्चल मै वही विशेष हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ।। ८।। 

बल है और शौर्य भी विचार और निती भी 

पथ दिखाते दिप जैसा मै वह तेजांश हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ।। ९।। 

वेद और विज्ञान जानू कला, कौशल, प्रतिभा पहचानू

देके विद्या जगत उधरू मै वही 'गुरूपद' भी हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ ।।१०।। 

सकल मंगल करन चाहू जगत सुंदर करके जाऊ

व्यापू कण कण देह चंदन मै अखिल ब्रह्मांड हूँ

ब्रह्म हूँ मै ब्रह्म हूँ   ।।११।। 

- डॉ अतिंद्र सरवडीकर 

 

धारावी

होतात म्हणेे लग्नं रस्त्यां लगतच्या झोपड्यांमध्येही! 

आणि नांदतात  कुटुंबंच्या कुटुंबं  हसत खिदळत! 

रांगतात मुलं रेल्वे ट्रैक लगतच्या घरांमधलीही! 

रेल्वेखाली न येता! आणि डास चावूनही मलेरिया न होता! 

वार्यावर उडून जातं छप्पर अन घरात येतो पाऊस रहायला  

कधी जळतात घरं; आणि मग येतो कुणी पत्रकार कैसा लगा? विचारायला.... 

माहेरवाशिण म्हणे इथे आनंदाने येते... 

फाटक्या चिंध्यांचं गाठोडं हुंडा म्हणून नेते.... 

काठी टेकवत हिंडणाऱ्या म्हातार्याने जन्मच बीन घराचा काढलेला असतो, 

त्याच्या जाण्यानं मात्र सारा मोहल्ला का रडत असतो?   

चंद्र म्हणे उगवतो तिथेही अन् वार्यातही गारवा येतो 

धारावीतल्या बसकट छपरांवरही दयाळ पक्षी तसाच गातो! 

- डॉ अतिंद्र सरवडीकर

संगीतात लिंगभेद असतो का ? त्या आधारावर संगीताच्या स्वरुपात, प्रकटीकरणात सांगितीक द्रष्ट्या काय भेद घडतो? यांतली सिमारेषा कितपत ठळक असते ? आजच्या महिला दिनानिमित्त हा जरा वेगळा विचार. 

--------------------------------------------------------------------------

आजच्या अभिजात संगीताला व्यापून राहिलेला "ख्याल" हा गानप्रकार सुरवातीला 'जनानी', म्हणजे स्त्रियांसाठी बनवलेला गानप्रकार म्हणून ओळखला जायचा म्हणे. "सदारंग" हा ख्यालाचा आद्य रचनाकार महम्मदशहा राजाच्या दरबारात होता. राजाची मनधरणी करायला त्याने ख्यालाच्या रचना करायला सुरूवात केली. या रचनांचा विषय स्त्री केंद्री असायचा. स्त्रिया महम्मदशहा राजाला प्रियतम मानून त्याची मनधरणी करतायत, त्याला रिझवतायत, त्याच्या विरहाने व्याकुळ होतायत अशा अर्थाच्या या रचना होत्या. हा ख्याल रुजला, लोकप्रिय झाला. या विषयाने ख्याल गानप्रकाराचा  इतका ताबा घेतला, की सदारंगाला जाऊन शतकं उलटली तरी आजही ख्यालाच्या ' नायिकेची भूमिका मांडणार्या' रचनाच गायल्या जातात, रचल्या जातात. 

अल्लादियाँ खाँ, फैय्याज खाँ, वहिद खाँ, बडे गुलाम अली खाँ यां सारखे भरदार दाढी मिश्या राखणारे, व्यायाम करून एखाद्या पहेलवानासारखं शरीर कमवलेले गायक सुद्धा अशा नायिकेच्या भुमिकेतल्या बंदिशीच गात असत. भले त्या मागे मधुरा भक्तीचा भाव असेल, पण विषय नायिकाप्रधान होता हे मान्य करावं लागेल... 

ठुमरी हे तर मुर्तिमंत लालित्य ! तिथंही परत स्त्रित्वाचाच आविष्कार. ठुमरीचे बहुतेक रचनाकार पुरूष असूनही नायकाच्या तोंडी शोभेल असा विषय तिथे नाहीच. पुरूषही विरहाने व्याकूळ होतातच की, पण त्याची फारशी दखल कुणाकडुन घेतली गेल्याचं दिसत नाही. 

नाट्यसंगीताच्या प्रांतात बालगंधर्वांसारख्या अद्वितिय गायक नटाने कायम स्त्रीभूमिका केल्या. सवाई गंधर्व, दिनानाथ, मास्टर कृष्णराव, छोटा गंधर्व हे सगळे स्त्री भूमिका उत्तम निभवत...

सुगम संगीतात तर मला आश्चर्याचे अनेक धक्के वारंवार बसतात!  सुगम संगीतातल्या अनेक संगीतकारांवर स्त्री अावाजाचा, तिच्या अभिव्यक्तीचा जबरदस्त असर पडलाय असं मला फार जाणवत आलय ! तुज मागतो मी आता, तिन्ही सांजा सखे मिळाल्या, भय इथले संपत नाही ही सगळी पुरूष भुमिकेला साजेशी गाणी ना ? मग ती स्त्रीच्या आवाजात कशाला ? अगदी सुहाग रात है घुंघट उठा रहा हु मै, या असल्या ओळी सुद्धा स्त्री आवाजातच लोकांना ऐकवायची सवय आपल्या संगीतकारांनी लावलीये. मला आठवतं, कॉलेजात असताना एकदा संगीतकार सी.रामचंद्र यांच्या गाण्यांची एकदा स्पर्धा होती. तेव्हा असं लक्षात आलं होतं की त्यांच्या शेकडो गाण्यांमधे अगदी तुरळक पुरुष गीतं आहेत. असं अनेक संगीतकारांबाबतीत आहे ! 

इतर अनेक युगल गीतात पुरूष गायकांना येणार्या ओळी तुलनेने साध्या असतात. याचं शुक्रतारा सारखं उदाहरण आहेच (बाईला 2 कडवी आणि पुरूषाला एकचं, असं का ब्वा !!!!) 

 टिव्हीवरुन ओसंडून घरांत शिरू पाहणार्या अगणित सिरीयल्स पैकी किती थोड्यांची शिर्षकगीतं पुरूष आवाजात असतात?

 

स्त्रीचं असहाय होणं, दुर्बल असणं, प्रेमात पडणं, अल्लड असणं खूप वेळा संगीतबद्ध झालंय, पण पुरूषांचं गंभीर असणं, आतुन हळुवार असणं, तुटून प्रेम करणं, रांगडं असणं, जीव तोडुन जवाबदारी उचलणं, मवाळ असणं, लाजाळु असणं, वीर असणं किंवा रागिट असणं ही केवढी जास्त एक्सप्रेशन्स आहेत! ती कधी आणि कशी समोर येणार ? 

 जीवलगा, या चिमण्यांनो, जाहल्या काही चुका, भेटी लागी जीवा किंवा हिंदीतल्या लग जा गले सारख्या गाण्यांचा स्तर गाठू शकतील अशी पुरूषांची गाणी खरचं खूप कमी सापडतील. 

अलीकडे तर पुरूषांची गीतं म्हणजे केवल उंच उंच स्वर लावायचे एवढं एकच एक्सप्रेशन उरत चाललय मग तो सूर 'निरागस' असो वा 'दमलेला'.. 

आपल्याकडे हे दालन थोडं अधिक चांगल्या प्रकारे आणि अधिक Sensitivityने धुंडाळलं गेलं पाहिजे असं वाटतं.                                               - डॉ. अतिंद्र सरवडीकर 

--------------------------------------------

जय जय वंदे मातरम

जय जय वंदे मातरम,

गीत नही है, मंत्र है जिसपर

हुए निछावर जनम

जय जय वंदे मातरम्

कावेरी से गोदावरी तक

तुंगासे गंगा सिंधू तक

हिमाचल से विंध्याचल तक

बहे गीत ये अमर...

हिमनंदिनी से कन्याकुमरी

रामकृष्ण शंकर की धरती

महावीर और गौतम नानक

समाये खुदमे सबन...

गीत एक है, एक है ज्योती

विश्व सराहे भूमी अनुठी

है मन प्रीती, दे जग शांती

है ये सत्य वचन... 

जय जय वंदे मातरम्

            - डॉ अतिंद्र सरवडीकर

आदब

अदब की बाते रूह से निकलती है,
जहा छाँव हो बेल वही पनपती है...

छोटे मोटे जानवर चले चाल इक दुसरे की,
परिंदोंको तो है शिकायत छोटसेे आसमान की...

बच्चा गर पलटकर बोले, क़हना उसे 'सम्हाल',
कद अपना उँचा रखकर, हस देना हर बार...

छोटोंमे जचती है तमिज, और बडोमे प्यार,
दोनोमे दोनो नही अगर...  झुठा घर संसार...

डॉ अतिंद्र सरवडीकर